Bilim ve Sanat: Merakın Ortak Dili
- Banay Akademi
- 5 Nis
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 17 Nis
Bilim ve sanat, yaşamımızı şekillendiren iki temel ifade biçimidir. Peki, bu iki alanın olmadığı bir dünya düşünebilir miyiz? Bilim, evrensel ve kanıtlanabilir gerçekler bulma amacıyla dünyayı anlamaya çalışırken; sanat, insanın duygularını, hayal gücünü ve yaratıcılığını ifade etmesinin bir yoludur. Bu iki alan, görünüşte farklı yönlerde ilerlese de, aslında merak, anlam arayışı ve dünyayı yeniden yaratma isteğinde birleşir.
Aristoteles'in Bilgi Katmanları
Antik çağ felsefesinin önemli isimlerinden, sistematik bilgi anlayışının kurucularından biri olan Aristoteles, "Metafizik" adlı eserinde bilim ve sanatın birbirine bağlı gelişimini anlatır. Ona göre bilgiye duyulan arzu insanın doğasında vardır ve bu arzu en basit haliyle duyularımızla başlar. Ardından hafıza, deneyim, sanat ve en üst basamakta ise bilim gelir. Bilim, nedenlerin saf bilgisini aradığı için en yüce olandır. Aristoteles bu sıralamayla bilimi sanatın üzerinde konumlandırır; çünkü bilim nedenlerin saf bilgisini, sanat ise yaşamın içindeki pratik bilgeliği arar. Yine de her iki alan da insan zihninin farklı yönlerinin birer yansımasıdır.
Rönesans: Bilim ve Sanatın Altın Çağı
Rafael'in 1509-1511 yılları arasında Vatikan'daki Apostolik Saray'ı süslemek için yaptığı "Atina Okulu" freskinde, Platon ve Aristoteles merkezde yer alır. Bu resim, bilimin ve felsefenin ayrılamaz bağlarını temsilen sanat aracılığıyla anlatılmıştır. Platon yukarıyı, idealar dünyasını (yani evrendeki her şeyin kusursuz örneğinin bulunduğu zihinsel alanı) işaret ederken; Aristoteles elini yere doğru tutar, deneyime ve gerçekliğe vurgu yapar.
Bu fresk, yalnızca bir sanat eseri değil, aynı zamanda sanat aracılığıyla felsefi düşüncenin görsel bir ifadesidir: Platon, hakikati akıl yoluyla ulaşılabilen soyut ideallerde ararken; Aristoteles, bilgiyi somut dünyanın gözlemlenebilir gerçeklerinde bulur.
Bu dengenin en çarpıcı örneklerinden biri de “Rönesans’ın adamı” olarak alınan Leonardo da Vinci'dir. "Sanat, dünyanın her kuşağına bilgi ileten tüm bilimlerin kraliçesidir." diyen da Vinci, gözlemi ve deneyimi merkeze alan bir sanat anlayışı benimsedi. Vitruvius Adamı ve Mona Lisa gibi eserlerinde matematiksel oranlara ve insan anatomisine dayanarak bilimsel bilgi ile estetik arasındaki köprüyü kurdu. Altın oran kullanımı, sadece bir güzellik arayışı değil, doğada var olan dengenin sanata aktarımıydı. “Bilim ile sanat; mantık ile hayal gücü arasında denge geliştir.” sözleri ile bunu ne güzel ifade etmiştir.
Yaşam Boyu Merak: Da Vinci'den Feynman'a
20. yüzyıla geldiğimizde, yaşadığı dönemin en etkili fizikçilerinden biri olan ve Nobel ödülü kazanan Richard Feynman’ın bilim, müzik ve sanatla iç içe yaşamı, Leonardo da Vinci’nin bütünsel yaklaşımını andırır. Feynman’ın bazı çizimleri ve defterleri, formüllerle doldurulmuş birer eskiz ya da karalamalarla bezenmiş bir bilim-sanat kesişimi gibidir.
Tıpkı Leonardo da Vinci gibi, Feynman da çocukluğundan itibaren başlayan merakını ve öğrenme isteğini bir yaşam felsefesine dönüştürmüştür. Bilimsel başarılarının yanı sıra, Feynman Tekniği olarak bilinen ve günümüzde de yaygın olarak kullanılan bir öğrenme yaklaşımı ile eğitim dünyasına katkı sunmuştur. Bu teknik, konuyu anlamanın en iyi yolunun onu başkasına sade bir dille anlatmak olduğunu savunur. Feynman bu anlayışıyla hem bilim insanı hem de zamanının en sevilen öğretmenlerinden biri olmuştur.Feynman'ın eğitim anlayışı, “Bir konuyu bir öğrencinin anlayabileceği kadar basit anlatamıyorsanız, siz de onu tam anlamamışsınız demektir.” sözüyle özetlenebilir.
Feynman Tekniği dört adımdan oluşur:
Konuyu belirleme,
Konuyu bilmeyen birine anlatır gibi açıklama,
Anlatılamayan yerlerde kaynağa geri dönme,
Basitleştirme ve benzerlikler kurarak tekrar açıklama.
Feynman’ın ilham verici yaşam felsefesi ise yalnızca gençlere değil, tüm insanlara hitap eder:“Bir aktiviteye aşık ol ve yap! Kimse hayatın anlamını çözemez ve bu önemli değildir. Dünya’yı keşfet. Neredeyse her şey, yeteri kadar detaylarına indiğinizde gerçekten ilginçtir. En çok yapmaktan hoşlandığın şeyler üzerinde istediğin kadar çok çalış. Ne olmak istediğini düşünme, ne yapmak istediğini düşün. Başka şeylerle de biraz ilgili ol ki, böylece toplum istediğin şeyi yapmana engel olmasın.”
Einstein ve Sanatın Bilimsel Yansıması
Alanında dâhi olan bir diğer fizikçi Albert Einstein da, en büyük bilim insanlarının aynı zamanda birer sanatçı olduğuna inanan, piyano ve keman ustası bir müzisyendi. Einstein için müzik yalnızca bir hobi değil, düşünsel üretiminin önemli bir parçasıydı. Bilimsel teorilerini geliştirirken çoğu zaman keman çaldığını ve bu süreçte zihninin berraklaştığını dile getirmiştir.
Einstein, “Deneyimlediğimiz en güzel şeyler gizemli olanlardır. Gerçek sanatın ve gerçek bilimin kaynağı budur. Bilinmeyen, gizemli, sanat ile bilimin buluştuğu yer burasıdır.” diyerek hem sanatı hem de bilimi bir keşif süreci olarak görür. Bu keşfin merkezinde ise hayranlık, sezgi ve gizem yer alır.Sanat ve bilimi birbirine rakip değil, tamamlayıcı gören Einstein’a göre yaratıcı düşüncenin kaynağı yalnızca mantıkla değil; hayal gücü, sezgi ve duygularla da beslenir. Onun bu bütüncül bakışı, bilimin yalnızca formüllerden değil, insanın evrene yönelttiği derin sorulardan oluştuğunu hatırlatır.
Bilim ve sanat birbirinden ayrı düşünülemeyecek iki yaratıcı alan. Biri aklın ve neden-sonucun peşinden giderken, diğeri sezgilerin ve duyguların izini sürer. Ancak ikisi de merakla başlar, hayranlıkla gelişir ve dünyayı anlamlandırma çabasıyla beslenir. Bilimin ve sanatın hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmaya devam etmesi dileğiyle, bilinmeyeni ve gizemli olanı birlikte deneyimlemeye devam edelim.
Kaynakça
“Aristoteles.” Google Books. N.p., 2019. çevrimiçi. 15 Mar. 2019.
Doğan, Sinem. “RESSAMLIKTA GİZLENEN BİLİM: LEONARDO DA VINCI.” Açık Bilim. N.p., 2019. çevrimiçi. 15 Mar. 2019.
“Mona Lisa Altın Oran — Altinoran.Gen.Tr.” Altinoran.gen.tr. N.p., 2019. çevrimiçi. 15 Mar. 2019.
“The Drawings & Paintings Of Richard Feynman: Art Expresses A Dramatic ‘Feeling Of Awe’.” Open Culture. N.p., 2019. çevrimiçi. 15 Mar. 2019.
Bu eser, Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. Lisans koşullarını görmek için: creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.tr.
Comments